ต้นช่อมาลี, กุมาริกา, สร้อยมาลี ไม้เลื้อยดอกหอม วิธีปลูก ราคา..

ช่อมาลี, กุมาริกา

ชื่อไทยของพรรณไม้ชนิดนี้ มีชื่อทางการ ว่า "เครือเขามวก" ซึ่งอ้างอิงตามข้อมูลชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย โดย เต็ม สมิตินันทน์ (ฉบับแก้ไขปรับปรุง พ.ศ. 2557)

นอกจากนี้ ยังมีชื่ออื่น ๆ ที่เป็นชื่อพื้นเมือง หรือ ชื่อท้องถิ่น อีกหลายชื่อ เช่น กุมาริกา, ช่อมาลี, สร้อยมาลี, เครือเขามวกขาว, ตั่งตู้เครือ, ตังติด, มวก, ส้มลม, เถาประหล่ำผี, ช้างงาเดียว, ส้มเย็น, เครือซูด, เครือซูดผู้, เครือหางจิ๊งโก๊ะ, วันจรุก, เถาประหล่ำผี เป็นต้น

ซึ่งในบทความนี้ จะใช้ชื่อไทยว่า "ต้นช่อมาลี" ตามชื่อที่คนไทยส่วนใหญ่นิยมเรียกกันมากที่สุด สำหรับชื่อทางการ และชื่ออื่น ๆ เพื่อรับรู้และเข้าใจตรงกันว่าคือพืชชนิดเดียวกัน (สำหรับชื่อ กุมาริกา เป็นคำบาลีสันสกฤต แปลว่า บุตรี ธิดาหรือเด็กหญิง ชาวอินเดียนิยมนำไปตั้งชื่อลูกสาว)

ชื่อวิทยาศาสตร์, ชื่อสามัญ ภาษาอังกฤษ

  • ช่อมาลี เดิมมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Parameria laevigata (Juss.) Moldenke (1940) แต่ปัจจุบันเปลี่ยนไปรวมอยู่ในสกุล Urceola เป็นชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Urceola laevigata (Juss.) D.J.Middleton & Livsh. (2018)
  • อยู่ในวงศ์ Apocynaceae (ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “para” ใกล้ และ “meris” ส่วน ตามลักษณะดอกที่ออกชิดกัน)

ถิ่นกำเนิด การกระจายพันธุ์ และถิ่นที่อยู่อาศัย

สกุล Urceola Roxb. ทั่วโลกมีประมาณ 21 ชนิด กระจายพันธุ์กว้าง พบในจีนและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไปจนถึงหมู่เกาะสุมาตรา ในไทยพบหลายชนิด เช่น Urceola polyneura (Hook.f.) D.J.Middleton & Livsh. พบทางภาคใต้ ตาดอกมีขนสั้นนุ่ม

ต้นช่อมาลี มีถิ่นกำเนิดพบที่จีน พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยพบทั่วทุกภาคของประเทศไทย ขึ้นตามชายป่าหรือในป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าดิบชื้น ตามชายป่าดงดิบ ป่าผลัดใบ และป่าบุ่งป่าทาม ที่ความสูงจากระดับน้ำทะเลไม่เกิน 900 ม.

ข้อมูล ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นช่อมาลี มีลักษณะเป็น ไม้เถาเลื้อยล้มลุก อายุหลายปี ยาว 4-10 ม. ทุกส่วนเมื่อเกิดแผลจะมีน้ำยางสีขาวขุ่น ตามกิ่งอ่อน ก้านใบและช่อดอกมีขนสั้นประปราย-เกลี้ยง เถามีข้อนูน

ใบช่อมาลี ใบเดี่ยว ใบเรียงตรงข้ามหรือเรียงรอบข้อ 3 ใบ ใบรูปรี รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน ยาว 3-7 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมน ผิวใบเรียบเกลี้ยงเป็นมันเงา เนื้อใบค่อนข้างหนา มีขนหยาบตามซอกเส้นแขนงใบด้านล่างคล้ายตุ่มใบ เป็นกระจุกขนสีสนิมที่ง่ามเส้นแขนงใบและเส้นกลางใบ 2-3 คู่ เส้นแขนงใบข้างละ 4-6 เส้น ไม่นูนเด่นที่ผิวใบด้านล่าง ก้านใบยาว 1-4 มม.

ดอกช่อมาลี ออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่งหรือกิ่ง ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ๆ แยกแขนง ยาว 5-16 ซม. ออกตามปลายกิ่ง ใบประดับขนาดเล็ก กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปไข่ ยาวประมาณ 1 มม. กลีบเลี้ยงสีเขียวอ่อนหรือแดง มีเกล็ดที่โคน

ดอกรูปดอกเข็ม ดอกมีกลิ่นหอม กลีบดอกสีขาวหรือ สีขาวอมชมพู กลีบเรียงซ้อนทับด้านซ้ายในตาดอก โคนเป็นหลอดป่องที่โคนและมี 5 สัน หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 2 มม. ปลายแยก 5 แฉก มี 5 กลีบรูปรีหรือรูปไข่กลับ เบี้ยวเล็กน้อย ยาว 2–4 มม. ปลายมน กลีบบิดเวียนซ้าย

เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดใกล้โคนหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูสั้น อับเรณูรูปเงี่ยงลูกศร ปลายเรียวแนบติดปลายเกสรเพศเมีย จานฐานดอกจัก 5 พู มี 2 คาร์เพล แนบติดกันเรียวยาวเป็นก้านเกสรเพศเมีย ออกดอกช่วงเดือนกรกฎาคม-ตุลาคม

ผลช่อมาลี ผลเป็นฝักคู่ รูปทรงกระบอกยาว ยาว 12-27 ซม. กว้าง 4-7 มม. ผิวเกลี้ยง มีรอยคอดตามเมล็ด ผลแก่ช่วงเดือนตุลาคม-มีนาคม เมล็ดช่อมาลี ฝักแก่แห้งแตก มีเมล็ดจำนวนมาก รูปรี เรียวยาว 0.6-1.2 ซม. ปลายด้านหนึ่งมีพู่ขนสีขาว ยาว 2-3 ซม.

การใช้ประโยชน์ ช่อมาลี

  • ใช้ประโยชน์เป็นอาหาร : ยอดอ่อน กินเป็นผักสด แกล้มลาบ ก้อย หรือปลาร้าบอง
  • ใช้ทำเป็นวัสดุใช้งาน : วัสดุ เถาเนื้อเหนียวเช่นเดียวกับเครือซูด ใช้แทนเชือกมัดสิ่งของ เช่น ใช้มัดฟืน ใช้สานลอบ ไซ หรือมัดรั้ว
  • ใช้ประโยชน์อื่นๆ : ปลูกเป็นไม้ประดับ ซุ้มไม้เลื้อยดอกหอม

วิธีปลูกเลี้ยง ดูแล และการขยายพันธุ์

วิธีปลูกต้นช่อมาลี เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนที่มีอินทรีย์วัตถุสูง สามารถระบายน้ำและถ่ายเทอากาศได้ดี ทนทานสภาพแวดล้อมได้ดี การดูแล ต้นช่อมาลี ดูแลง่าย ไม่พบการเข้าทำลายของโรคและแมลงศัตรูพืช 

ต้นช่อมาลีต้องการแสงแดดจัดตลอดวันในการเจริญเติบโตจึงจะออกดอกได้ดี ให้ดอกเร็วภายใน 6 เดือนหลังปลูก ในช่วงแรกของการปลูกจะเห็นยอดนำที่มีขนาดใหญ่อวบ ชูเด่นให้เห็น ควรทำการผูกยอดนำกับซุ้มหรือที่เกาะทันที และควรหมั่นตัดแต่งกิ่งบ่อยๆ จะช่วยให้ต้นแตกยอดใหม่และออกดอกจำนวนมาก ปัจจุบันมีพันธุ์ใบด่างที่มีลวดลายสวยแปลกตา

จากการสังเกต การร่วงของใบพบว่าทยอยร่วงตลอดเวลา ผู้ที่ชอบความสะอาดไม่ควรมองข้ามในข้อนี้นะครับ เพราะว่าเมื่อปลูกจนมีขนาดใหญ่แล้วคุณจะต้องกวาดบริเวณพื้นที่ปลูกทุกวัน และถ้าชอบปลูกพันธุ์ไม้เลื้อยและชอบสะอาด

การขยายพันธุ์ช่อมาลี ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง ปักชำกิ่ง เพาะเมล็ด หรือแยกกอเล็กที่มีรากไปปลูก

ดูเพิ่มเติม...
พันธุ์ไม้เลื้อย ต้นอะไรที่ขายดีที่สุด?.. »

อ้างอิง

  1. กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช.
  2. Plants of the World Online | Kew Science by Royal Botanic Gardens, Kew.
  3. World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew
  4. The IUCN Red List of Threatened Species.
  5. ศูนย์ปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง คณะเกษตร กำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน จ.นครปฐม
  6. มานพ ผู้พัฒน์, ปรีชา การะเกตุ, ขวัญใจ คำมงคล และศรัณย์ จิระกร. 2561. ป่าบุ่งป่าทาม ภาคอีสาน. สำนักงานหอพรรณไม้, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช, กรุงเทพฯ.