✓ต้นไม้: ตีนเป็ดแคระ ไม้ถิ่นเดียวพื้นเมืองของไทย เขาหินปูน?
ปัจจุบันนี้ "บอนไซ" หรือ ไม้แคระ กำลังเป็นที่นิยมของคนที่อาศัยอยู่ในเมืองใหญ่ เหมาะสำหรับผู้ที่มีพื้นที่จำกัด แม้จะเป็นบนตึกสูงก็ตาม และหนึ่งในพรรณไม้ที่กำลังได้รับความสนใจจากผู้ปลูกเลี้ยงบอนไซและไม้กระถาง คือ "ตีนเป็ดแคระ" พรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย ซึ่งอยู่ใน สกุลสัตบรรณ หรือสกุลตีนเป็ด (Alstonia) ที่เรารู้จักกันดีนั่นเอง
ตีนเป็ดแคระ
ภาพ : ปรีชา การะเกตุ กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้
ตีนเป็ดแคระ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Alstonia curtisii King & Gamble อยู่ในวงศ์ Apocynaceae สำรวจพบครั้งแรกในประเทศไทย โดยนักพฤกษศาสตร์ต่างชาติจากซีกโลกตะวันตก นามว่า Curtis ที่จังหวัดพังงา และมีรายงานการตั้งชื่อในปี 2450
ตีนเป็ดแคระเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก มีการกระจายพันธุ์อยู่ตามหน้าผาเขาหินปูนชายทะเล และตามเกาะต่างๆ ในจังหวัดกระบี่และพังงา ดอกออกเป็นช่อคล้ายดอกเข็ม มีดอกย่อยสีขาว จึงเหมาะที่จะปลูกเป็นไม้ประดับตามอาคารบ้านเรือน
คุณสมบัติที่โดดเด่นอีกประการหนึ่งของตีนเป็ดแคระ นอกเหนือจากความเป็นพรรณไม้ที่มีดอกสดใสน่ารัก ก็คือความสามารถในการทนแล้งและลมพัดรุนแรงได้อย่างดีเยี่ยม
ยิ่งไปกว่านี้ ตีนเป็ดแคระยังสามารถปรับตัวได้ดีอย่างน่าอัศจรรย์ เพราะเมื่อนำตีนเป็ดแคระที่ตามปกติเติบโตอยู่บนเขาหินปูน ลงมาปลูกในพื้นราบก็สามารถเจริญเติบโตได้ดี และออกดอกตลอดปี
ต่างจากตีนเป็ดแคระในถิ่นกำเนิด ที่จะออกดอกเฉพาะในช่วงเดือนมกราคมถึงมีนาคมเท่านั้น ในปัจจุบันเราจึงพบเห็นคนในเมืองปลูกตีนเป็ดแคระเป็นไม้ประดับและบอนไซ จนพรรณไม้ที่หายากชนิดนี้กลายเป็นพรรณไม้ที่พ้นสภาพความหายากแล้ว
ลักษณะพรรณไม้ของตีนเป็ดแคระ
ต้นตีนเป็ดแคระ มีลักษณะเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก มีความสูงเพียง 1-1.5 ม. เท่านั้น แตกกิ่งเป็นหลายลำต้น เปลือกสีน้ำตาลเข้ม ตามกิ่งแตกใบ กระจุกละ 4 ใบ ห่างกันกระจุกละ 2-4 ซม. ใบรูปหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง 1-1.5 ซม. ยาว 6-8 ซม. เส้นกลางใบด้านบนนูนเด่นและมีสีม่วงแดง โคนใบรูปลิ่ม ก้านใบยาว 4-5 มม.
ดอกตีนเป็ดแคระ ออกดอกเป็นช่อ ดอกออกปลายยอด ยาว 1-2 ซม. มีดอกย่อย 12-16 ดอก โคนกลีบดอกเป็นหลอดสีขาว ยาว 2.5 ซม. ปลายแยกเป็น 5 กลีบ เมื่อบานมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 2 ซม. ดอกมีลักษณะคล้ายดอกเข็ม ดอกสีขาวสวยงาม แต่น่าเสียดายที่ดอกไม่มีกลิ่น
ผลตีนเป็ดแคระ เป็นฝักกลมเรียวยาว 5-6 ซม. เมื่อแก่แล้วฝักแห้งแตกซีกเดียว เมล็ดแบนบางมีปุย ปลิวไปตามลมได้ มีลักษณะเมล็ดกลมแบนบาง ขนาด 2-3 มม. และมีขนปุยยาว
การขยายพันธุ์ตีนเป็ดแคระ ปัจจุบันมีการนำมาขยายพันธุ์โดยการปักชำกิ่ง ซึ่งเป็นวิธีการที่ง่ายและได้ผลดี อีกทั้งปลูกใช้ประโยชน์เป็นไม้ประดับกระถาง
ซึ่งเมื่อปลูกเป็นไม้กระถางจะสามารถออกดอกได้ตลอดปี แตกต่างจากต้นในถิ่นกำเนิดเดิมบริเวณภูเขาหินปูนที่จะสามารถออกดอกได้ ในช่วงเดือนมกราคมถึงมีนาคมเท่านั้น
อ้างอิง : หนังสือ 84 พรรณไม้ถวายในหลวง โครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ โดย บริษัท กสท โทรคมนาคม จำกัด (มหาชน) กรุงเทพฯ, 2552
