บัวบก สมุนไพร บำรุงผิวพรรณ
บัวบก (Centella asiatica (L.) Urb.) สมุนไพรที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพทั้งในด้านการใช้เป็นอาหาร และยาสมุนไพร นอกจากนี้ยังมีการนำมาใช้เป็นเครื่องสําอาง จะเห็นได้ว่ามีผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางในท้อง ตลาดหลายยี่ห้อที่มีการใช้สารสกัดจากบัวบก หรือ Centella extract เป็นส่วนผสมในผลิตภัณฑ์ โดยเฉพาะ ผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับผิวพรรณทั้งผิวหน้าและผิวกายในหลากหลายรูปแบบ เช่น ครีม โลชั่น เจล หรืออิมัลชัน
บัวบกมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่สนับสนุนการใช้ประโยชน์ทางเครื่องสำอางสำหรับผิว ได้แก่ ต้านอนุมูลอิสระ, ทำให้ผิวขาว, ผิวชุ่มชื้น, ลดเลือนริ้วรอย, ทำให้ผิวอ่อนเยาว์, ต้านสิว , ต้านการอักเสบ และรักษาแผล เป็นต้น
ซึ่งสารสำคัญที่ออกฤทธิ์ในบัวบก คือ สารกลุ่มไตรเทอร์ปีนอยด์ (triterpenoids) ได้แก่ asiatic acid , madecassic acid , สารกลุ่มซาโปนิน (saponins) ได้แก่ asiaticoside , madecassoside
สําหรับการศึกษาทางคลินิกของผลิตภัณฑ์ซึ่งมีสารสกัดหรือสารสำคัญจากบัวบกเป็นส่วนผสมที่มีผล ต่อผิวหน้าและผิวกาย มีดังนี้
ต้านสิว
เจลที่มีสารสกัดไฮโดรกลีเซอรีนจากใบบัวบก (Centella asiatica hydroglycerin extract) เป็น ส่วนประกอบ 5% มีประสิทธิภาพในการต้านสิวบนผิวหน้าได้ โดยให้อาสาสมัครที่มีสิวระดับความรุนแรงน้อย ถึงปานกลาง ทาเจลบัวบกบริเวณใบหน้าด้านหนึ่ง อีกด้านให้ทาเจล clindamycin 1% เฉพาะที่เป็นสิว วันละ 2 ครั้ง ตอนเช้าและเย็น เป็นเวลา 12 สัปดาห์
พบว่าเจลบัวบกมีประสิทธิภาพในการลดสิวอักเสบได้ดีกว่าเจล clindamycin ทีระยะติดตามผล 8-12 สัปดาห์ แต่มีความสามารถลดสิวไม่อักเสบได้เทียบเท่ากัน ผลข้างเคียง จากการทาเจลบัวบก เช่น อาการแสบร้อนและคันมีน้อยมาก เป็นระยะสั้นๆ หลังทายา เมื่อเทียบกับใบหน้า ต้านที่ทาเจล clindamycin ซึ่งมีอาการแสบร้อน คัน แห้ง และลอก
ลดเลือนริ้วรอยรอบดวงตา
ครีมที่มีสารสกัดจากใบบัวบก (ไม่ระบุชนิดของสารสกัด และความเข้มข้นที่ใช้ในผลิตภัณฑ์) มี ประสิทธิภาพในการลดริ้วรอยรอบดวงตา เมื่อให้อาสาสมัครเพศหญิงทาครีมสารสกัดใบบัวบก รอบดวงตาด้าน หนึ่ง อีกด้านหนึ่งให้ทาครีมเคาน์เตอร์แบรนด์ วันละ 2 ครั้ง ตอนเช้าและก่อนนอน ต่อเนื่องกันเป็นเวลา 12 สัปดาห์ โดยครีมสารสกัดใบบัวบกมีประสิทธิภาพลดริ้วรอยรอบดวงตาได้เทียบเท่ากับครีมเคาน์เตอร์แบรนด์
การศึกษาในอาสาสมัครเพศหญิงซึ่งทาครีมที่มีส่วนผสมของสาร asiaticoside 0.1% ขนาด 0.1 ก. รอบดวงตา วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 12 สัปดาห์ หรือทาครีมที่มีสารสกัดไตรเทอร์ปีนจากบัวบกเป็น
ส่วนประกอบ (Centella triterpenes cream, ไม่ระบุความเข้มข้นที่ใช้ในผลิตภัณฑ์) บริเวณหางตา วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 12 สัปดาห์ พบว่ามีผลทำให้ริ้วรอยรอบดวงตาและรอยตีนกาลดลง
ทำให้ผิวอ่อนเยาว์/ทำให้ผิวชุ่มชื้น
ครีมที่มีส่วนผสมของสารสกัดจากใบบัวบก 0.5% (ไม่ระบุชนิดของสารสกัด) เมื่อให้อาสาสมัครทา ใบหน้า เป็นเวลา 6 สัปดาห์ มีผลทำให้ผิวมีความยืดหยุ่นและความกระชับเพิ่มขึ้น 29% และ 17% ตามลำดับ ปริมาณและความลึกของริ้วรอยลดลง ความหนาแน่นของคอลลาเจนเพิ่มขึ้น
อาสาสมัครเพศหญิงที่มีผิวเสื่อมสภาพเนื่องจากแสงแดด (photoaged skin) ซึ่งทาครีมที่มีส่วนผสม ของสาร madecassoside 0.1% และวิตามินซี 5% บริเวณใบหน้า คอ หน้าอก และแขน วันละ 2 ครั้ง เป็น เวลา 6 เดือน มีผลทำให้ผิวมีความชุ่มชื้น อ่อนนุ่ม และความกระจ่างใสเพิ่มขึ้น ริ้วรอย จุดด่างดำ ความหยาบ กร้าน และความหย่อนคล้อยลดลง
ครีมและไฮโดรเจลที่มีสารสกัด 70% เอทานอลจากบัวบก 2.5% และ 5% เมื่อให้อาสาสมัครทา บริเวณแขน ขนาด 0.1 มล. วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 4 สัปดาห์ พบว่ามีผลเพิ่มความชุ่มชื้นของผิว ลดการ สูญเสียน้ำจากผิว ลดการบวมแดง และค่า pH ของผิว
ครีมซึ่งประกอบด้วยสารสกัดจากบัวบก (ไม่ระบุชนิดของสารสกัด และความเข้มข้นที่ใช้ในผลิตภัณฑ์), bosweltic acids และ sylibin มีผลทำให้ผิวของอาสาสมัครมีความกระชับ ความยืดหยุ่น และความชุ่มชื้น เพิ่มขึ้น เมื่อให้ทาบริเวณแขน วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 1 เดือน และไม่ทำให้เกิดอาการคัน หรือระคายเคืองผิว
ผลิตภัณฑ์ที่ให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวในรูปแบบของฟลูอิด (fluid) ซึ่งประกอบด้วย hyaluronic acid 1%, glycerin 5% และเซลล์เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเจริญของใบบัวบก (meristem cell culture, ไม่ระบุชนิดของสาร สกัดและความเข้มข้นที่ใช้ในผลิตภัณฑ์) เมื่อให้อาสาสมัครทาในปริมาณ 0.4 มล. ให้ทั่วพื้นที่ผิวบริเวณแขน ขนาด 5x15 ซม. เป็นเวลา 24 ซม. มีผลทำให้ความชุ่มชื้นของผิวเพิ่มขึ้น และลดการสูญเสียน้ำจากผิว
ลดเลือนริ้วรอยบนริมฝีปาก
ลิปสติก งมีส่วนผสมของสาร asiaticoside 0.2% สามารถลดเลือนริ้วรอยบนริมฝีปากได้ เมื่อให้ อาสาสมัครทาริมฝีปาก วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 8 สัปดาห์ โดยทำให้ความลึกและรอยย่นบนริมฝีปากลดลง
รักษาแผล
การศึกษาในอาสาสมัครที่ได้รับการทําเลเซอร์เพื่อรักษารอยแผลเป็นจากสิวบนใบหน้า โดยให้ทาเจลที มีสารสกัดมาตรฐานจากใบบัวบกเป็นส่วนประกอบ 0.05% (ประกอบด้วยสาร asiaticoside 38% และ madecassoside 51%) โดยทาหลังจากการทำเลเซอร์ วันละ 4 ครั้ง (เช้า กลางวัน เย็น และก่อนนอน) เป็น เวลา 7 วัน จากนั้นให้ทาวันละ 2 ครั้ง (เช้าและก่อนนอน) เป็นเวลา 3 เดือน พบว่าเจลสารสกัดบัวบกมีผลทำ ให้รอยแดง การตกสะเก็ดของแผล และลักษณะทั่วไปของแผล หลังจากการท่าเลเซอร์ดีขึ้น
ป้องกันผิวแตกลาย
การศึกษาในหญิงตั้งครรภ์ที่มีอายุครรภ์ 12 สัปดาห์ ซึ่งให้ทาครีมที่มีส่วนผสมของสารสกัดจากบัวบก (ไม่ระบุชนิดของสารสกัดและความเข้มข้นที่ใช้ในผลิตภัณฑ์) วิตามินอี และ collagen-elastin hydrolysates บริเวณท้อง หน้าอก สะโพก และก้น เป็นประจำทุกวัน จนกระทั่งคลอด
พบว่ามีผลทำให้การเกิดผิวแตกลาย ระหว่างตั้งครรภ์ลดลง และครีมซึ่งมีสารสกัดไตรเทอร์ปีนส์จากบัวบก (ไม่ระบุความเข้มข้นที่ใช้ใน ผลิตภัณฑ์) hydroxyprotisilane-C, น้ำมันโรสฮิป (rosehip oil) และวิตามินอี เป็นส่วนผสม มีผลช่วยลดรอย แตกลาย และป้องกันไม่ให้เกิดรอยใหม่ของผิวขณะตั้งครรภ์ได้ เมื่อให้ทาบริเวณท้อง หน้าอก สะโพก ต้นขา และก้น อย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง จนถึง 30 วันหลังคลอด
รักษาส้นเท้าแตก
เมื่อให้อาสาสมัครเพศหญิง ทาตำรับครีมสมุนไพรสำหรับส้นเท้าแตกซึ่งมีสารสกัดว่านหางจระเข้ 50% และสารสกัด 95% เอทานอลจากใบบัวบก 0.5% เป็นส่วนประกอบ บริเวณส้นเท้าแตก วันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 2 สัปดาห์ มีผลทำให้ความเนียนนุ่มของส้นเท้าดีขึ้น
ข้อควรระวัง
แม้ว่าจะมีการใช้บัวบกในผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับผิวอย่างแพร่หลาย แต่ก็มีข้อควรระวังเนื่องจากมีรายงาน งานวิจัยการเกิดเนื้องอกที่ผิวหนังของหนูที่ทาสาร asiaticoside 0.1% บัวบกสดหรือแห้งอาจทำให้เกิด การระคายเคืองต่อผิวหนังได้
และมีรายงานการแพ้และอักเสบต่อผิวหนังของคน เมื่อใช้ขี้ผึ้ง Madecassol® ที่ประกอบด้วยสาร asiatic acid, madecassic acid และ asiaticoside จากบัวบก แต่ยังไม่มีการศึกษาเพิ่มเติมในคน ดังนั้นจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน และห้ามใช้ในผู้ป่วยที่ แพ้สมุนไพรในวงศ์ Apiaceae (Umbelliferae) ซึ่งเป็นพืชวงศ์เดียวกับบัวบก