✓ต้นไม้: เข็มอัปสร เข็มป่าพื้นเมืองเฉพาะถิ่นของไทย ไม้หายาก?

"เข็มอัปสร" คือเข็มป่าอีกชนิดหนึ่งของไทย ซึ่งจัดเป็นเข็มป่าหายาก เพราะเป็นพืชถิ่นเดียวของไทย คือพบได้เฉพาะในแถบภาคตะวันออกเฉียงใต้ของไทย ได้แก่ ระยอง จันทบุรี และตราดเท่านั้น เป็นดอกเข็มที่น่าสนใจมากๆ เป็นไม้พุ่ม ใบสวย ดอกสีขาวอมชมพูระเรื่อ สวยหวาน และดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ กลิ่นหอมชื่นใจอีกด้วย

ต้นเข็มอัปสร

ต้นเข็มอัปสรในธรรมชาติ เริ่มหายากมากขึ้นทุกวัน เนื่องจากชาวบ้าน ชาวสวนในพื้นที่ถิ่นอาศัย อาจเข้าใจผิดคิดว่าเป็นต้นเข็มขาวที่พบเห็นได้ทั่วไป จึงไม่ได้สนใจอะไรมากมาย ตัดถางไถทำลายทิ้งไป

รายละเอียดเพิ่มเติม

ก็ยิ่งทำให้ต้นเข็มอัปสรถูกคุกคามอย่างหนักในถิ่นอาศัยเดิม เพื่อใช้ประโยชน์พื้นที่ในการทำสวนยาง สวนผลไม้ แหล่งท่องเที่ยว รีสอร์ท หรือที่พักอาศัย จึงยิ่งทำให้เข็มอัปสรยิ่งหายากมากขึ้นทุกวัน จนอาจไม่พบในถิ่นอาศัยดั้งเดิมที่เคยมี

ลักษณะพรรณไม้ของเข็มอัปสร

ต้นเข็มอัปสร มีลักษณะเป็นไม้พุ่ม มีความสูงประมาณ 1-2 ม. หูใบมีขน ปลายมีรยางค์แข็ง ใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ ใบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 10-20 ซม. ก้านใบหนา ยาว 0.8-1.2 ซม. 

ช่อดอกแบบช่อกระจุกคล้ายช่อเชิงลั่น ออกตามปลายกิ่งสั้น ๆ ดอกจำนวนมาก ก้านดอกยาวประมาณ 4 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 2-3 มม. มีขนหยาบหนาแน่น กลีบรูปสามเหลี่ยม ยาว 2-6 มม. หลอดกลีบดอกยาว 2.3-2.5 ซม. กลีบยาว 5-6 มม. อับเรณูยาวประมาณ 4 มม. ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียยาว 4-8 มม. ผลจัก 2 พูตื้น ๆ เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-8 มม.

เข็มอัปสร เป็นเข็มป่าหายากของไทย ขึ้นกระจายห่าง ๆ ตามป่าดิบชื้นใกล้ชายฝั่งทะเล เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย ที่พบเฉพาะในแถบภาคตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ระยอง จันทบุรี และตราดเท่านั้น

ซึ่งมีรายงานพบในหมู่เกาะมัน จังหวัดระยอง อ่าวคุ้งกระเบน จันทบุรี และเกาะช้าง จังหวัดตราด เข็มอัปสร ชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Ixora dolichophylla K. Schum. จัดอยู่ในวงศ์ Rubiaceae

ภาพ : กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้

ดอกเข็มอัปสร ดอกสีขาว ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง ดูเผินๆแล้วอาจมีลักษณะดอกดูคล้ายดอกเข็มหอม หรือ ดอกเข็มพวงขาวหอม ที่เห็นนิยมปลูกประดับบ้านกันทั่วไป ซึ่งอยู่ในสกุลเดียวกัน เหมือนเป็นพี่น้องฝาแฝดกัน

แต่จริง ๆ แล้วเป็นคนละชนิดกัน ความแตกต่างกันคือ ดอกเข็มอัปสร เมื่อดอกตูม ที่ปลายดอกจะมีแต้มสีชมพูอ่อนๆ เมื่อดอกบาน ดอกสีขาว ปลายกลีบดอกสีขาวอมชมพูระเรื่อย ดอกหอมอ่อนๆ (กลิ่นหอมอ่อนกว่า ดอกเข็มพวงขาวหอม) และใบเข็มอัปสร ใบแคบกว่า ใบรูปหอกกลับ โคนใบสอบ ใต้ใบมีขน แผ่นใบหนาสีเขียวเข้ม

ต้นเข็มอัปสร เป็นไม้พุ่มที่มีทรงฟอร์มพุ่มสวย โดยส่วนตัวแล้ว ผมชอบมาก ๆ ครับ ผมมีความเห็นว่า เข็มอัปสร มีศักยภาพเป็นไม้ดอกไม้ประดับได้สบายๆเลยครับ

เพราะมีชื่อไพเราะและความหมายดี เป็นมงคล และยังเป็นไม้หายาก เฉพาะถิ่นของไทยที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ และที่สำคัญคือ ต้นเข็มอัปสร ปลูกเลี้ยงดูแลง่าย

วิธีการปลูกต้นเข็มอัปสร สามารถปลูกในกระถางก็ออกดอกได้ ชอบแสงแดดรำไรหรือแสงแดดครึ่งวันเช้าก็ได้ จึงนำมาปลูกใส่กระถางวางไว้ชื่นชมดมกลิ่นใกล้ ๆ บ้านได้

ซึ่งแตกต่างจากเข็มพวงขาวหอม ที่ชอบแสงแดดมากกว่า เรื่องกลิ่นหอมและความดกของดอก เข็มอัปสรอาจจะสู้ดอกเข็มพวงขาวหอมไม่ได้ แต่ถ้าเรื่องความสวยงาม อ่อนหวาน ดอกเข็มอัปสรมีเสน่ห์ ที่น่าหลงใหลได้ไม่แพ้กันเลยครับ

อ้างอิง

• หมายเหตุนิเวศวิทยา ปีที่1 ฉบับที่2 เมษายน-มิถุนายน 2550 โดย ปิยะ เฉลิมกลิ่น, พัชรินทร์ เก่งกาจ และ จิรพันธ์ ศรีทองกุล ฝ่ายเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)
• กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

รายละเอียดเพิ่มเติม