✓ต้นไม้: 'จำปีรัชนี' (จำปีหลวง) จำปีพื้นเมืองของไทย ไม้มงคล?

สำหรับนักท่องเที่ยวหรือผู้สนใจที่อยากชื่นชม ดอกจำปีรัชนี อาจต้องหาโอกาสไปเยือนภาคเหนือ เนื่องจากจำปีรัชนีเป็นพรรณไม้หายากที่พบเฉพาะภาคเหนือของไทย ชอบขึ้นตามไหล่เขาบริเวณป่าดิบเขาค่อนข้างโปร่ง ในระดับความสูง 900-1,300 ม. ชอบอากาศหนาวเย็นและมีความชื้นสูง ทนทานต่อลมพัดรุนแรงได้ดี ...

จำปีรัชนี, จำปีหลวง

จำปีรัชนี หรือจำปีหลวง สำรวจพบครั้งแรกโดยหมอคาร์ ชาวไอริช เมื่อเดือนพฤษภาคม 2464 จากดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ ในป่าดิบเขา ระดับความสูง 1,300 ม.

ภาพ : Hybrid Plants Thailand by 'Purk'

จำปีรัชนี (จำปีหลวง) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Magnolia rajaniana (Craib) Figlar วงศ์จำปี Magnoliaceae

รายละเอียดเพิ่มเติม

คำระบุชนิด rajaniana ตั้งขึ้นให้เป็นเกียรติแก่ พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ต้นสกุลรัชนี ผู้ทรงกำกับดูแลกิจการของกองตรวจพันธุ์รุกขชาติ ในยุคบุกเบิกงานสำรวจพรรณไม้ในประเทศไทย มีรายงานการตีพิมพ์เปลี่ยนชื่อเป็นชื่อนี้ในปี 2543

จำปีรัชนีจะออกดอกในช่วงเดือนเมษายนถึงพฤษภาคม ออกดอกดกพร้อมกันเต็มต้น แล้วกลีบดอกจะร่วงพรูเต็มใต้ต้น ส่งกลิ่นหอมฟุ้งกระจายไปทั่วแนวป่า

พบเห็นได้ง่ายบริเวณใกล้วัดพระธาตุดอยสุเทพ หรือบริเวณถ้ำฤาษีที่อยู่ริมถนนบนดอยสุเทพของจังหวัดเชียงใหม่ ส่วนผลจะแก่เต็มที่ในช่วงเดือนสิงหาคมถึงกันยายน ดังนั้น ใครที่ตั้งใจไปชื่นชมและหวังจะถ่ายรูปเป็นที่ระลึก จึงต้องไปให้ตรงช่วงเวลาดังกล่าว

ปัจจุบันจำปีรัชนีได้รับการจัดเป็นพืชถิ่นเดียว และ พืชหายากของไทย มีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ในภาคเหนือตอนบนที่จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย ลำพูน พะเยา ลำปาง แพร่ น่านและแม่ฮ่องสอน

ควรเร่งขยายพันธุ์และอนุรักษ์ด้วยการนำมาปลูกเพื่อให้ร่มเงาและปลูกเป็นไม้ประดับตามอาคารบ้านเรือน เพื่อให้พ้นจากสภาพพืชหายาก

มีการเพาะเมล็ดแล้วนำต้นกล้ามาปลูกเป็นไม้ปลูกป่าบนพื้นที่ระดับสูงตามหน่วยพัฒนาต้นน้ำของภาคเหนือตอนบน เป็นจำปีที่เจริญเติบโตได้อย่างรวดเร็ว ออกดอกดกและติดผลได้เป็นจำนวนมาก

ได้มีงานทดลองวิจัยปลูกและบำรุงรักษาจำปีรัชนีในพื้นราบที่มีอากาศร้อนจัด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรุงเทพมหานครและจังหวัดโดยรอบ พบว่าจำปีรัชนีเจริญเติบโตช้า มีกิ่งแห้งตายมาก และไม่ชอบดินเปรี้ยวจัด

ลักษณะพรรณไม้ของจำปีรัชนี (จำปีหลวง)

ต้นจำปีรัชนี มีลักษณะเป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ มีความสูงได้ถึง 25-35 ม. ลำต้นเปลาตรง เรือนยอดเป็นพุ่มกลมทึบ เปลือกลำต้นสีน้ำตาลอ่อน หนา มีกลิ่นฉุนเฉพาะตัว เปลือกแตกเป็นร่องตื้นๆ ตามยาว

ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ รูปรีหรือรูปไข่ กว้าง 10-13 ซม. ยาว 17-30 ซม. ปลายใบมนหรือตัด โคนใบหยักเว้า มน หรือกลม

แผ่นใบด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนนุ่มยาวปกคลุมหนาแน่น ใบอ่อนนุ่มสากมือ ใบแก่แข็งกรอบ เส้นแขนงใบและเส้นกลางใบเป็นร่องตื้น ที่ด้านบนของใบและเป็นสันนูนที่ด้านล่างของใบ มีรอยหูใบเด่นชัดยาวสามในสี่ของความยาวก้านใบ

ดอกจำปีรัชนี มีขนาดใหญ่กว่าดอกจำปีหรือจำปาธรรมดาทั่วไป ออกดอกเป็นดอกเดี่ยวๆ ตามซอกใบ บนกิ่งด้านข้าง มีกลิ่นหอม

ดอกตูมรูปกระสวย กลีบรวมสีขาวอมเหลือง ยาว 2.5-3.5 ซม. มี 12-15 กลีบ เรียงเป็นรูปวง วงละ 3 กลีบ กลีบวงนอกกว้างกว่ากลีบวงใน เกสรเพศผู้จำนวนมาก รังไข่จำนวนมาก แต่ละอันเรียงเวียนสลับบนแกนยาว

ผลจำปีรัชนี ออกเป็นผลกลุ่ม ช่อผลยาว 15-20 ซม. มีผลย่อย 12-30 ผล แต่ละผลรูปไข่ค่อนข้างยาว กว้าง 1.5 ซม. ยาว 2-3 ซม. ผิวของผลมีช่องอากาศเป็นจุดนูนสีขาว ผลย่อยแตกตามแนวยาว แต่ละผลมี 1-6

เมล็ด ลักษณะเมล็ด สีแดงเข้ม รูปรี ยาว 1-1.4 ซม.

การขยายพันธุ์จำปีรัชนี สามารถขยายพันธุ์ได้โดยวิธีการเพาะเมล็ดและทาบกิ่ง สามารถใช้จำปาเป็นต้นตอทาบกิ่งได้ ติดภายใน 6 สัปดาห์

อ้างอิง: หนังสือ 84 พรรณไม้ถวายในหลวง โครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ โดย บริษัท กสท โทรคมนาคม จำกัด (มหาชน) กรุงเทพฯ, 2552

รายละเอียดเพิ่มเติม