จำปาหลวง Magnolia utilis แมกโนเลียพื้นเมืองไทย ไม้หายาก

"จำปาหลวง" เป็นพรรณไม้ดอกหอมพื้นเมืองของไทย อยู่ในวงศ์จำปา Magnoliaceae จุดเด่นของจำปาหลวงคือ เป็นพรรณไม้ที่ออกดอกขนาดใหญ่เมื่อเทียบกับจำปาชนิดอื่น ดอกมีสีเหลืองเข้ม และส่งกลิ่นหอมหวาน จึงได้รับการตั้งชื่อว่า "จำปาหลวง" พบกระจายอยู่บนภูเขาสูงตามแนวแบ่งเขตแดนไทยกับพม่า ทางภาคเหนือ ภาคตะวันตกเฉียงใต้และภาคใต้

จำปาหลวง

จำปาหลวง หรือมีชื่ออื่นว่า ตองสะกา ตองสะกาใบใหญ่ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Magnolia utilis (Dandy) V.S.Kumar เป็นพรรณไม้ในวงศ์จำปา Magnoliaceae จำปาหลวงมีช่วงฤดูดอกบานอยู่ในเดือนพฤศจิกายน

จำปาหลวง Magnolia utilis
ภาพ : นันท์นภัส ภัทรหิรัญไตรสิน

ดังนั้นใครที่ต้องการชื่นชมดอกใหญ่ อวบอิ่มของพรรณไม้ชนิดนี้ จึงต้องเลือกไปให้ถูกช่วงเวลา มิเช่นนั้นก็จะได้เห็นแค่ลำต้นขนาดใหญ่ ซึ่งบางต้นมี เส้นผ่าศูนย์กลางมากกว่า 1 ม.

จำปาหลวง มีการค้นพบครั้งแรกของโลกในประเทศพม่า ฝั่งที่ติดกับอุทยานแห่งชาติทองผาภูมิ สำหรับประเทศไทย พบกระจายอยู่บนภูเขาสูงตามแนวแบ่งเขตแดนไทยกับพม่า ตั้งแต่จังหวัดตากเรื่อยลงมาถึงพังงา และมีการกระจายพันธุ์ในป่าดิบเขา ตามแนวสันเขา ริมธาร และในหุบเขา ที่ระดับความสูง 600-1,000 ม. ทางภาคเหนือ ภาคตะวันตกเฉียงใต้และภาคใต้

จำปาหลวงเป็นพรรณไม้ที่มีลักษณะหลายอย่าง คล้ายกับมณฑาดอย พรรณไม้ในวงศ์เดียวกัน แต่พรรณไม้ทั้ง 2 ชนิดนี้ก็ยังมีลักษณะบางประการที่แตกต่างกัน นั่นก็คือ ผล

หากสังเกตให้ดีจะพบว่า ขนาดผลของจำปาหลวง จะเล็กกว่ามณฑาดอย ถึงแม้ว่าความยาวของผลเท่ากัน นอกจากนี้ กิ่งของจำปาหลวงยังมีลักษณะเปราะและฉีกหักง่ายกว่า จึงใช้เนื้อไม้เป็นวัสดุก่อสร้างได้ไม่ดีนัก

ปัจจุบันอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน ได้มีการปลูกจำปาหลวงที่เขาพะเนินทุ่ง เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของพื้นที่ให้นักท่องเที่ยวได้มาชื่นชมความงามและเก็บภาพความประทับใจ

แต่ถ้าหากใครได้มีโอกาสขึ้นไปชื่นชมต้นจำปาหลวงแล้วอยากได้เมล็ดพันธุ์กลับมาขยายพันธุ์ ขอแนะนำว่า จำปาหลวงเป็นพรรณไม้ที่ไม่สามารถปลูกให้ออกดอกได้ในพื้นที่ราบ

แม้จะปลูกเป็นเวลานานนับ 10 ปี เนื่องจากสภาพภูมิอากาศไม่เหมาะสม ดังนั้น ใครที่อยู่ในพื้นที่ราบอย่างในกรุงเทพฯ ก็คงต้องอดใจไปอีกสักพักหนึ่ง เพื่อให้พรรณไม้มีการปรับพฤติกรรม ให้ออกดอกได้ในพื้นราบที่มีอากาศร้อน

ลักษณะพรรณไม้

ต้นจำปาหลวง มีลักษณะเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีความสูงได้ถึง 10-25 ม. ลำต้นเปลาตรง เปลือกสีเทาจนถึงสีม่วงปนน้ำตาล หรือ น้ำตาลเข้ม เปลือกค่อนข้างฉ่ำน้ำและมีกลิ่นฉุนเฉพาะตัว กิ่งเปราะ ฉีกหักง่าย 

ใบรูปรีแกมรูปขอบขนาน กว้าง 8-12 ซม. ยาว 20-30 ซม. ปลายเรียวและมีติ่งแหลม โคนใบสอบ แหลมเป็นรูปลิ่ม ขอบใบเรียบและเป็นคลื่นเล็กน้อย เนื้อใบอ่อนนิ่มและบาง แผ่นใบด้านบนสีเขียวอมเหลือง เรียบเกลี้ยง ด้านล่างมีคราบสีขาวเคลือบอยู่

ดอกจำปาหลวง ดอกออกที่ปลายยอด ดอกบานตั้งขึ้น สีเหลืองนวล กลิ่นหอมเย็น ดอกบานอยู่ได้ 2-3 วัน ดอกตูมรูปกระสวย กว้าง 1.5-2 ซม. ยาว 5-6 ซม. มีแผ่นเกล็ดสีเขียวคลุมดอกตูม 1 แผ่น จะฉีกและหลุดไปเมื่อดอกเริ่มแย้ม

กลีบดอกมี 9 กลีบ เรียงเป็น3 ชั้น ชั้นละ 3 กลีบ กลีบชั้นนอกสุดรูปรี ขอบกลีบโค้งงอเข้า ด้านนอกสีเขียวอ่อนปนน้ำตาล กลีบชั้นกลางและชั้นในสุดสีเหลืองนวล เป็นแผ่นหนา อวบน้ำ

ผล(ฝัก)จำปาหลวง มีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกเล็กๆ เรียวยาว กว้าง 2.2-3.5 ซม. ยาว 7-10 ซม. มีผลย่อย 42-80 ผล เรียงอัดแน่นอยู่บนแกนกลางผลร่วมกัน ผลย่อยแข็ง ยาว 1-1.5 ซม. ผลอ่อนสีเขียวเข้ม ผลแก่สีน้ำตาล แตกตามรอยต่อในแนวตั้ง เมล็ด ค่อนข้างหายาก เมล็ดมีสีแดงจำนวน 4-12 เมล็ด ต่อหนึ่งผลย่อย

การขยายพันธุ์

การขยายพันธุ์จำปาหลวง เป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ได้โดยวิธีการเพาะเมล็ด ยังไม่สามารถขยายพันธุ์ด้วยวิธีอื่นได้ โดยควรเก็บผลแก่ที่มีผลย่อยเริ่มแตกเพียงเล็กน้อยมาผึ่งไว้ในร่ม 2-3 วัน ผลจะแตกมากขึ้น แล้วแกะเมล็ดนำไปเพาะ จะงอกเป็นต้นกล้าได้ดี

สำหรับผู้ที่หวังว่าจะขยายพันธุ์จำปาหลวงโดยวิธีการทาบกิ่ง หรือเสียบยอด โดยใช้จำปาเป็นต้นตอนั้นไม่สามารถกระทำได้ เนื่องจากพันธุกรรมค่อนข้างห่างกัน มีอยู่ทางเดียวที่กระทำได้คือ ใช้ต้นตอจำปาหลวงมาทาบกับยอดของจำปาหลวงเท่านั้น

อ้างอิง : หนังสือ 84 พรรณไม้ถวายในหลวง โครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ โดย บริษัท กสท โทรคมนาคม จำกัด (มหาชน) กรุงเทพฯ, 2552

แนะนำ! จำปี(แมกโนเลีย) นำเข้า จากฮอลแลนด์

Magnolia loebneri 'Vanilla Pearls' แมกโนเลีย "ไข่มุก วนิลา" หรือ "จำปีไข่มุก วนิลลา" ต้นพันธุ์นำเข้าจากประเทศฮอลแลนด์ ดอกมีกลิ่นหอมมาก และได้ชื่อว่า รุ่งอรุณแห่งฤดูหนาว ดอกสีขาว ดอกมีกลิ่นหอม Vanilla

Magnolia laevifolia 'Vanilla Pearls'

Magnolia 'Vanilla Pearls' ดอกหอมมาก ไม้นำเข้า จากฮอลแลนด์..

฿1,080.00
ขายไปแล้ว 3+ ชิ้น | ★★★★★ (3+)

เมื่อมองภาพรวมแล้วมีเสน่ห์มาก ดอกสีขาว ตัดกับใบสีเขียวเข้มเเวววับ และมีอายุที่ยืนยาว จึงทำให้จำปีแมกโนเลียชนิดนี้ เป็นไม้ประดับยอดนิยม ที่ต้องมีไว้ประดับบ้านและสวน