คำว่า 'พันธุ์พืช' คืออะไร พันธุ์พืชประเภทต่าง ๆ มีพันธุ์อะไรบ้าง?
พันธุ์พืช
ความหมายของคำว่า "พันธุ์พืช" คืออะไร พันธุ์ป่า พันธุ์พื้นเมือง โคลน สายพันธุ์ พันธุ์ปลูก พันธุ์ลูกผสม ความแตกต่างกันอย่างไรบ้าง
พันธุ์ป่า (wild species / varieties / germplasm)
พันธุ์ป่า เป็นพันธุ์ที่เกิดขึ้นในธรรมชาติทั่วไป ไม่ได้นำมาใช้ในการเพาะปลูก แต่มีการเก็บรักษาไว้เพื่อนำมาใช้ประโยชน์ในการถ่ายทอดลักษณะบางอย่างมาสู่พันธุ์ปลูก
พันธุ์พื้นเมือง (Indigenous / native / local / landrace)
พันธุ์พื้นเมืองเป็นพันธุ์ที่ได้มาจากพันธุ์ป่าและเกษตรกร ในแต่ละท้องถิ่นได้ทำการคัดเลือกและนำมาปลูกเป็นเวลาช้านาน ให้ผลผลิตสูงพอสมควร ปรับตัวเข้ากับสภาพดินฟ้าอากาศได้ดี (ส่วนใหญ่มักจะไม่ตอบสนองต่อปัจจัยการผลิต)
ท่อนพันธุ์ (clone / vegetative propagation)
ท่อนพันธุ์ หมายถึงการใช้ส่วนอื่นๆ ของพืชที่ไม่ใช่เมล็ดมาขยายพันธุ์ เนื่องจากไม่สามารถผลิตเมล็ตหรือผลิตได้ยาก พืชเหล่านี้ถือว่ามีพันธุกรรมเป็นพันธุ์ทาง (heterozygous) ลักษณะของลูกจะคล้ายกันและคล้ายกับแม่พันธุ์
สายพันธุ์ (lines / strains)
สายพันธุ์ เป็นรหัสเรียกกลุ่มพืชที่อยู่ในระหว่างการปรับปรุงพันธุ์ก่อนตั้งชื่อ มีองค์ประกอบของพันธุกรรมเป็นพันธุ์แท้ (homozygous) และลักษณะของลูกคล้ายกัน (homogeneous) ส่วนใหญ่ใช้เรียกพืชผสมตัวเอง (Self Pollinated) แต่ก็ใช้กับพืชผสมข้าม (Cross Polinated) ด้วยเมื่อต้องการสร้างสายพันธุ์บริสุทธิ์ (inbred)
พันธุ์บริสุทธิ์ (pure lines)
พันธุ์บริสุทธิ์ มีความหมายเช่นเดียวกับสายพันธุ์ แต่ต้องการเน้นให้ชัตขึ้นว่ามีความเป็นพันธุ์แท้
พันธุ์ปลูก (cultivar)
ชื่อนี้จะใช้เรียกพันธุ์ที่ได้จากการปรับปรุงพันธุ์ในปัจจุบัน โดยมีการนำลักษณะที่เป็นองค์ประกอบของผลผลิต (yield Imponent) รวมไว้ด้วยกัน พันธุ์พืชเหล่านี้มีการตอบสนองสูงต่อปัจจัยการผลิตและการปฏิบัติรักษาที่ดี (แต่จะได้ผลผลิตไม่สูงนัก เมื่อนำไปปลูกในสภาพธรรมชาติและมีปัจจัยการผลิตต่ำ)
พันธุ์ปน (mixed / blended varieties)
พันธุ์ปน คือการนำเมล็ดพันธุ์พืชตั้งแต่ 2 สายพันธุ์ขึ้นไปมาปนกันในสัดส่วนที่กำหนด แล้วนำไปปลูกเพื่อให้ได้ประโยชน์ในการเกื้อกูลซึ่งกันและกัน (compensation) เมื่อเก็บเกี่ยวแล้วนำเมล็ดไปปลูกในชั่วรุ่นต่อไป ประชากรของพืชจะมีลักษณะไม่สม่ำเสมอ เนื่องจากมีสายพันธุ์ปนกันมาตั้งแต่เริ่มแรกแล้ว
พันธุ์ลูกผสม (hybrids)
พันธุ์ลูกผสม เป็นกลุ่มหรือประชากรของพืชที่มีกรรมพันธุ์เป็นพันธุ์ทาง (heterozygous) และประชากรส่วนใหญ่มีลักษณะคล้ายกัน (homogeneous) การสร้างพันธุ์ผสมขึ้นมาก็เพื่อต้องการใช้ประโยชน์จากความดีเด่นของลูกผสม (hybrid vigor)
พันธุ์ลูกผสม ซึ่งผลิตเป็นการค้าในปัจจุบัน แยกออกไปอีกหลายชนิดตามวิธีการผสมพันธุ์
- พันธุ์ผสมเปิด (open pollinated varieties) หมายถึงเปิดโอกาสให้มีการผสมข้ามอย่างอิสระ (random mating) ซึ่งเป็นธรรมชาติของพืชที่ผสมข้าม อาจมีการคัดเลือกหมู่ (mass selection) ร่วมไปด้วย
- ลูกผสมเดี่ยว (single cross) เป็นพันธุ์ที่สร้างขึ้นมาจากการนำพืชพันธุ์แท้(inbred) สองสายพันธุ์มาผสมกัน
- ลูกผสมคู่ (double cross) สร้างขึ้นมาจากลูกผสมเดี่ยว 2 ชุต (4 สายพันธุ์)
- ลูกผสมสามทาง (three way cross) สร้างขึ้นมาจากลูกผสมเกี่ยวกับพันธุ์แท้อีกหนึ่งพันธุ์
- พันธุ์สังเคราะห์ (Synthetic / multiple cross varieties) เกิดจากการผสมพันธุ์ที่มีการควบคุมหรือเป็นระบบ (controlled or systematic pollination) ของสายพันธุ์ตั้งแต่สายพันธุ์ขึ้นไปหรือลูกผสมคู่ 2 ชุด โดยมีการทดสอบความสามารถในการรวมตัว(combining ability) ของแต่ละระบบร่วมไปด้วย
- พันธุ์ผสมรวม (composite varieties) เกิดจากการนำสายพันธุ์หรือพันธุ์ผสมเปิดมาร่วมผสมกันภายใต้การควบคุมและมีทดสอบประสิทธิภาพในการรวมตัวก่อน แล้วจึงคัดเลือกพ่อแม่ที่ตีมาร่วมผสมใหม่และทดสอบอีกในแต่ละชั่วรุ่น ประมาณ 3-4 ชั่วรุ่น(recurrent selection) จนได้ผลเป็นที่พอใจจึงทำการผลิตเมล็ดพันธุ์ออกจำหน่ายๆ
- พันธุ์ผสมระหว่างพันธุ์แท้และพันธุ์ผสมเป็ต (inbred variety cross/top cross) หมายถึง การนำสายพันธุ์ลูกผสมเดี่ยว/ลูกผสมคู่มาผสมร่วมกับพันธุ์อื่น ๆ โดยกำหนดตัวWol0711 (common pollen parent)