ไม้อวบน้ำ พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย Pachypodium saundersii ชวนชมหนาม?
วันนี้มีต้นไม้สะสมอีกชนิดหนึ่ง เป็นไม้อวบน้ำ ที่ชอบมากๆ อยากแนะนำให้ปลูกกัน เพราะมีลักษณะเด่นอยู่ที่มีโขด(โคนลำต้น) อวบอ้วน มีฟอร์มรูปทรงสวยงาม โขดสวย และยังออกดอกสวยงาม ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ กลิ่นหอมเฉพาะตัว หอมชื่นใจ
พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย (Pachypodium saundersii)
ไม้อวบน้ำชนิดนี้ เป็นพรรณไม้จากต่างประเทศ สำหรับชื่อไทยที่ใช้เป็นทางการ หรือ ชื่อราชการของพืชชนิดนี้ ยังไม่มีชื่อไทย (อ้างอิงจากข้อมูลชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย; เต็ม สมิตินันท์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2557)
มีบางคนเรียกกันว่าต้น "ชวนชมหนาม" คาดว่าคงเรียกตามลักษณะต้นและใบซึ่งดูคล้ายต้นชวนชมที่มีหนาม (แต่จริง ๆ แล้ว ไม่ได้อยู่ในสกุลชวนชม Adenium) และจำได้ว่ายังเคยได้ยินว่าคนขายต้นไม้เรียกว่า ต้น "ชวนชื่น" (ผมชอบชื่อนี้นะ นึกถึงคณะตลกชวนชื่น แค่ได้ยินชื่อก็ยิ้ม เตรียมขำได้แล้ว ฮ่าๆ)
ซึ่งในบทความนี้ ทางเราจึงขอใช้ชื่อไทยเป็นชื่อทับศัพท์ตามชื่อวิทยาศาสตร์ Pachypodium saundersii ว่า "พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย" (บางคนอาจออกเสียงสกุล Pachypodium ว่า พาคีโพเดียม หรือ แพคคีโพเดียม)
ต้นพาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย มีชื่อสามัญ ภาษาอังกฤษ (Common name) ว่า Saunders's Pachypodium, Lundi Star (Star of Lundi), Runde Star, Kudu Lily, Impala Lily, Rathbonia สำหรับชื่อภาษาอังกฤษ ว่า Kudu Lily คาดว่ามีที่มาจากลักษณะของดอก ที่ดูคล้ายลิลลี่ และเป็นอาหารของกวางคูดู Kudu (Tragelaphus strepsiceros)
ชื่อวิทยาศาสตร์ (ชื่อพฤกษศาสตร์)
"พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย" ชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Pachypodium saundersii N.E.Br. จัดเป็นพืชในสกุลพาชีโพเดียม (Pachypodium) อยู่ในวงศ์ (Apocynaceae)
ชื่อสกุล Pachypodium มาจากภาษากรีก "pachus" ที่แปลว่า "thick" (หนา หรือ อ้วน) กับคำว่า "podion" ที่แปลว่า "foot" (เท้า, โคนลำต้น) เมื่อนำมารวมกันสื่อถึงต้นไม้ที่มีโคนลำต้นที่อวบอ้วน ซึ่งในบ้านเรานิยมเรียกกันว่า "โขด" นั่นเอง
ความหมายของคำระบุชนิด "saundersii" ตั้งชื่อเพื่อเป็นเกียรติแก่ท่านเซอร์ ชาร์ลส์ เจมส์ เรโนลต์ ซอนเดอร์ส (Sir Charles James Renault Saunders (1857-1931)) ซึ่งเป็นข้าราชการ นักพฤกษศาสตร์ที่เก็บตัวอย่างแรก ในจังหวัดเนทัล (Natal province) ในอาฟริกาใต้ เมื่อปลายศตวรรษที่ 19 และยังเป็นนักสะสมพันธุ์ไม้ทั่วไป
ชื่อพ้อง (Synonyms)
พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย มีชื่อพ้อง (Synonyms) คือ Pachypodium lealii subsp. saundersii (N.E.Br.) G.D.Rowley
การกระจายพันธุ์
การกระจายพันธุ์ของพาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย พบที่แถบแอฟริกาใต้ บนเทือกเขาเลบอมโบ (Lebombo) และพื้นที่อื่น ๆ ตั้งแต่ทางตอนเหนือของ จังหวัดควาซูลู-เนทัล (KwaZulu-Natal) ในอาฟริกาใต้, Mpumalanga ไปจนถึง เอสวาตีนี หรือ สวาซิแลนด์ (Swaziland) ทางตอนใต้ของ โมซัมบิก (Mozambique) และซิมบับเว (Zimbabwe)..
นิเวศวิทยา
ต้นพาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย ในธรรมชาติมักพบขึ้นตามเนินเขาหิน โขดหิน ในซอกหิน หรือตามรอยแยกของหิน ในป่าที่ค่อนข้างแห้งแล้งและลุ่มต่ำ ที่มีแสงแดดจัด จึงทนความแห้งแล้งได้ดี สำหรับในไทยถูกนำเข้ามาปลูกเป็นไม้ประดับ ปลูกในกระถางหรือสวนหิน
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ลักษณะวิสัย: มีลักษณะเป็นไม้อวบน้ำทรงพุ่มเตี้ย ต้นใหญ่ ๆ ที่มีอายุมาก ๆ อาจสูงได้ถึง 2 เมตร
ลำต้น: ลำต้นอวบน้ำ เป็นโขดขนาดใหญ่ ฐานกลม แตกกิ่งเล็ก ๆ จากโขด ลำต้นเกลี้ยง เปลือกเรียบ สีเทา ตามลำต้นและกิ่งมีตุ่มหนามที่ตาใบ เหนือตาใบมีหนามออกเป็นคู่ หนามยาว แข็ง และแหลมคมมาก
ใบ: ก้านใบยาว 1-3 มม. เรียงเป็นเกลียวบนกิ่งอ่อน หรือออกเป็นกระจุกที่ปลายกิ่ง รูปใบหอกกลับ , รูปใบไข่กลับ มักมีใบอยู่ที่บริเวณใกล้ปลายกิ่ง ใบสีเขียวเข้ม มีขนสั้นที่ขอบใบและใต้ใบ ผิวหน้าใบเรียบเป็นมันเงา ยิ่งถ้าใบได้รับแสงแดดโดยตรงกลางแจ้ง แสงแดดจัด จะยิ่งเห็นได้ชัดเจนว่า ผิวใบจะเคลือบเป็นมันเงาวาววับ สวยงามมาก เหมือนโดนพ่นสเปรย์เคลือบเงาเลย
ดอก: ออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง ดอกบานครั้งละ 3-5 ดอกต่อช่อ จึงทยอยบานได้หลายวัน ดอกมี 5 กลีบ ลักษณะคล้ายดอกลั่นทมผสมกับดอกชวนชม กลีบดอกแข็งหนากว่ากลีบดอกชวนชม ดอกสีขาวอมชมพูระเรื่อ หรือ ดอกสีขาวแต้มชมพู-สีม่วง บางต้นอาจมีดอกสีขาวอมชมพูเข้มบ้าง อ่อนบ้าง, ดอกสีขาวอมม่วงบ้าง หรือ ดอกสีขาวล้วน
ดอกพาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ แต่จะส่งกลิ่นหอมแรงขึ้นในช่วงฟ้าสาง ใกล้รุ่งเช้า หรือ ใกล้ค่ำ ตลอดคืน ไปจนถึงเช้าตรู่ แต่เมื่อเริ่มเจอแสงแดด กลิ่นหอมจะจางหายไป (ถ้าดมกลิ่นดอกบาน ตอนกลางวัน จึงอาจไม่ได้กลิ่น) สามารถทยอยออกดอกได้เป็นช่วง ๆ เกือบตลอดปี อาจมีช่วงพักตัวบ้างในหน้าหนาว แต่จะออกดอกดกมากในช่วงฤดูฝน
ผล: ออกเป็นฝักคู่ แต่แยกเป็นสองแฉก ฝักทรงกระบอก เมื่อฝักแก่จะแห้งแล้วแตกออก
เมล็ด: ภายในมีเมล็ดแบน รูปไข่ ยาว 6-9 มม. คล้ายเมล็ดแตงโมแห้ง ที่ปลายเมล็ดมีขนฟู สีขาว ช่วยให้สามารถปลิวลอยไปได้ไกล เช่นเดียวกับเมล็ดชวนชม
ประโยชน์
ต้นชวนชมหนาม 'พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย' มีฟอร์มรูปทรงสวยงาม นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ โชว์โขดอวบอ้วน เติบโตช้าๆ จึงเหมาะสำหรับปลูกในกระถางได้ดี บางคนนิยมปลูกเป็นบอนไซ หรือปลูกลงดินในสวนหิน ดอกสีหวาน สวยงาม และดอกมีกลิ่นหอมอ่อน ๆ
เสน่ห์ของต้นชวนชมหนาม 'พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย' อยู่ที่โคนลำต้นที่อวบอ้วน และกิ่งที่มีหนามยาวและแข็ง หนามแหลมคมมาก แต่สำหรับผู้ปลูกที่มีเด็กเล็ก หากต้องการป้องกันอันตรายจากหนามแหลม ก็สามารถตัดปลายหนามแหลมออกได้
วิธีเลี้ยง และการดูแล
วิธีเลี้ยงต้น 'พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย' เป็นไม้อวบน้ำที่ปลูกเลี้ยงง่าย ทนแดด ทนฝน ทนแล้งได้ดี ชอบแสงแดดจัดตลอดวัน สามารถปลูกกลางแจ้งได้เลย แต่ดินปลูก หรือ วัสดุปลูกต้องระบายน้ำได้ดี แห้งเร็ว ไม่ชอบดินแฉะชื้นนาน อาจทำให้รากเน่าได้
การดูแล ต้นชวนชมหนาม 'พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย' ดูแลง่าย เหมือนต้นชวนชม ไม้อวบน้ำ หรือ กระบองเพชรทั่วไป ไม่ค่อยมีโรคและแมลงรบกวน อาจมีเพลี้ยแป้งรบกวนบ้าง แต่ยังไม่เคยพบว่ามีแมลงหรือหนอนมากัดกินใบ
ต้น 'พาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย' เป็นไม้อวบน้ำที่มีฟอร์มรูปทรงสวยงาม โคนลำต้นอวบอ้วน โขดสวย นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ โชว์โขดอวบอ้วน เติบโตช้า จึงเหมาะสำหรับปลูกในกระถางได้ดี บางคนนิยมปลูกเป็นบอนไซ หรือปลูกลงดินในสวนหิน
การขยายพันธุ์ต้นพาชีโพเดียม ซอนเดอร์สิอาย สามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยวิธีเพาะเมล็ด และปักชำกิ่ง