ส้มเขียวหวาน 'เทพรส' ส้มพันธุ์พื้นเมือง คุ้งบางกะเจ้า ลักษณะเด่น การปลูกเลี้ยงดูแล?

ส้มเขียวหวาน พันธุ์'เทพรส' เป็นพันธุ์ส้มพื้นเมืองในชุมชนคุ้งบางกะเจ้า ปัจจุบันต้นแม่พันธุ์ดั้งเดิม เหลืออยู่เพียง 2 ต้น กลุ่มผู้อนุรักษ์ส้มเขียวหวานพันธุ์เทพรส จึงได้ขยายพันธุ์แจกจ่ายให้สมาชิกชุมชนนำไปปลูกในสวนเพื่อช่วยกันอนุรักษ์ต่อไป

ส้มเขียวหวาน 'เทพรส' ชื่อวิทยาศาสตร์ ว่า Citrus reticulata Blanco เป็นพันธุ์พืชในกลุ่มไม้ผล (Fruiting Plants) ในสกุล Citrus ซึ่งถูกจัดอยู่ในวงศ์ Rutaceae

ชื่อสามัญ ภาษาอังกฤษ ส้มเขียวหวาน 'เทพรส' คือ Thepparot Tangerine

ส้มเขียวหวาน 'เทพรส'

ต้นส้มเขียวหวาน 'เทพรส' มีการปลูกและอนุรักษ์ในชุมชนคุ้งบางกะเจ้ามากว่า 100 ปี ซึ่งทุกบ้านจะปลูกไว้บ้านละ 1–2 ต้น บางบ้านอาจปลูกหลายต้นขึ้นอยู่กับขนาดพื้นที่สวน 

ลักษณะเด่นที่น่าปลูก

ลักษณะเด่นของ'ส้มเขียวหวาน 'เทพรส''นี้ คือ บริเวณผิวผลส้ม มีต่อมน้ำมันหนาแน่น มีรสชาติหวานตั้งแต่ผลยังอ่อน ผลอ่อนไม่มีรสเปรี้ยว ผลสุกแก่มีรสชาติหวานละมุน

รายละเอียดเพิ่มเติม

ด้วยสภาพพื้นที่ตั้งของชุมชนคุ้ง บางกะเจ้า มีน้ำทะเลหนุนเข้ามาส่งผลให้ดินเค็ม ไม้ผลหลายชนิดที่ไม่ทนต่อสภาพดังกล่าวได้ตายลงและสูญหายไป 

ชาวชุมชนคุ้งบางกะเจ้าจึงร่วมกันปกป้องรักษาไม้ผลชนิดต่างๆ ให้พ้นจากสภาพน้ำกร่อย โดยใช้วิธีการยกร่องสวนให้มีพื้นที่สูงและทำเขื่อนดิน เพื่อป้องกันน้ำทะเลหนุน จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2530 เกิดภาวะน้ำท่วมใหญ่ ทำให้พืชพันธุ์ต่างๆ รวมถึงส้มเขียวหวาน 'เทพรส'ได้สูญหายไปจากชุมชน

กลุ่มผู้อนุรักษ์พันธุ์พืชในชุมชนคุ้งบางกะเจ้าที่มาจากตัวแทน 6 ตำบล ได้แก่ ตำบลบางกระสอบ ตำบลบางน้ำผึ้ง ตำบลทรงคนอง ตำบลบางยอ ตำบลบางกอบัว และตำบลบางกะเจ้า ได้ดำเนินกิจกรรมอนุรักษ์รวบรวมพันธุ์ไม้ผลท้องถิ่นต่างๆ ให้คงอยู่เพื่อเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนฯ

จนกระทั่งในปี พ.ศ.2558 ได้พบต้นส้มเขียวหวาน 'เทพรส' 3 ต้น ขึ้นอยู่ในพื้นที่สวนส้มเก่าของชาวบ้านในตำบลบางกระสอบ และได้ประเมินอายุของต้นพบว่ามีอายุมากกว่า 30 ปี

คาดว่าเป็นต้นที่เกิดจากเมล็ด เนื่องจากมีลักษณะหนามแหลมยาว ทรงต้นสูง จึงได้ช่วยกันขุดล้อมต้นส้มเขียวหวาน 'เทพรส' ทั้ง 3 ต้นมาปลูกในพื้นที่สวนของกลุ่มผู้อนุรักษ์และช่วยกันพัฒนาฟื้นฟูต้นส้มเขียวหวาน 'เทพรส'เพื่อขยายพันธุ์เพิ่มจำนวนต่อไปเหมือนเช่นในอดีต

การปลูกเลี้ยง ดูแล การขยายพันธุ์

เนื่องจากชุมชนมีความผูกพันกับส้มเทพรสมานาน ในลำดับต่อมาต้นส้มเขียวหวาน 'เทพรส' ต้นเดิมได้ตายลง 1 ต้น จึงคงเหลือเพียง 2 ต้น ในปัจจุบันกลุ่มผู้อนุรักษ์ส้มเขียวหวานพันธุ์เทพรส ได้ขยายพันธุ์เพิ่มจำนวน

โดยการขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง และเสียบยอดแจกจ่ายให้สมาชิกชุมชนนำไปปลูกในสวนแล้ว ประมาณ 200 ต้น อายุต้นประมาณ 3–4 ปี มีบางต้นเริ่มติดดอกออกผลแล้ว

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

• ลำต้น: ลักษณะลำต้นตั้งตรง และรูปร่างของทรงพุ่มเป็นทรงรี
• ใบ: ใบประกอบที่มีใบย่อย 1 ใบ สีเขียว ปลายใบเว้าตื้น แผ่นใบเป็นรูปไข่กลับ
• ดอก: ดอกมีสีขาว จำนวนกลีบดอกมี 5 กลีบ
• ผล: รูปทรงผลคล้ายทรงกลม ฐานผลนูน ปลายผลกลม

ผู้ขอจดทะเบียนพันธุ์พืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่น คือ นายนภดล ทองมั่น ประธานกลุ่มเกษตรกรทำสวนส้มเทพรสคุ้งบางกะเจ้า ในนามชุมชนคุ้งบางกะเจ้า

สถานะพันธุ์พืช: พันธุ์พืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่น ออกหนังสือ ค.พ.6 เลขที่ 1/2562 วันที่ 26 เมษายน 2562

References: พืชพันธุ์ดี พฤกษาราชสดุดี เฉลิมพระบารมีบรมราชาภิเษก กรมวิชาการเกษตร

รายละเอียดเพิ่มเติม